Những nguyên nhân của thói dối trá
Nguyễn Khắc Mai
Lịch sử văn hóa của nhân loại cũng như của Việt Nam cũng là lịch
sử đấu tranh giữa xác tín và dối trá. Xã hội loài người cũng như của một dân
tộc, để không bị tan rã chắc chắn phải tựa vào sự xác tin .
Trong quá
trình tiến hóa của mình, loài người, từ người
đứng thẳng (homo-erectus ) qua giai đoạn người
khéo léo (homo habilis) cho đến người
thông minh (homo-sapien) chắc chắn phải dựa vào sự xác tín của ngôn
ngữ trong mọi giao tiếp cộng đồng trên cơ sở xác tín. Ngôn ngữ mà
không xác tín thì ông nói gà, bà nói vịt làm sao có thể hiểu nhau. Con cháu của
Viêm Hoàng Bách Việt xưa cũng biết tổng kết thành “ngôn tất tiên tín”, nghĩa là
lời nói trước hết phải xác tín hoặc “dữ quốc dân giao dĩ tín”, lấy sự xác tín
đễ giao tiếp trong nhân dân. Nguyễn Trãi khẳng định: “Tín dã quốc chi bảo”(xác
tín là của quý của nước).
Nhưng con người cũng dần biết mặt trái của xác tín là “lừa dối”. Trong
trường ca “Mặt đường khát vọng”, chương “Đất nước”, nguyễn khoa Điềm từng
viết “đánh lừa cái lưỡi là trái ớt cay”. Người tiền sử biết lừa con cá bằng
miếng mồi và cái lưỡi câu, lừa thú rừng bằng hầm chông và cạm bẫy.
Dần
dần họ biết lừa kẻ địch nên Tôn Tử bên Tàu thờ Chiến quốc tổng kết “binh tất yếm trá”
(dùng binh tất phải lừa địch). Sự lừa lọc quả thật là sản phẩm của con
người. Vì thế mọi hệ thống tôn giáo từ mấy ngàn năm nay đều răn dạy về sự thật
thà, chống gian dối. Đức Phật dạy trong kinh Nikaya: “Xác tín là của báu
tối thượng”. Kinh Thánh (Cựu ước – Thi Thiên) chương 51 có câu: “Xin hãy
dựng nên trong tôi một lòng trong sạch. Và làm cho mới lại trong tôi một lòng
ngay thẳng thánh thiện”.
Loài người dần dần biết dùng luật tục rồi dùng đạo đức, dùng pháp luật,
dùng văn hóa để đề cao sự xác tín, thật thà, ngăn ngừa, trừng trị hành vi gian
dối nhằm điều hòa các mối quan hệ cộng đồng. Nhiều bộ tộc có luật chặt tay,
đuổi khỏi bộ tộc những kẻ gian dối, trộm cắp… Ngay ở nước ta hiện nay ở nhiều
cộng đồng, đặc biệt là trong tôn giáo và tộc ít người, nhờ biết giữ luật tục
lời răn của tôn giáo, biết giữ gìn đạo đức mà tệ gian dối ít hẳn.
Như thế, tệ dối trá với con người và xã hội là như hình với bóng.
Đời nào, xã hội nào, cộng đồng nào tạo ra được cho bản thân mình sự trong
sạch trong suy và hành động sẽ có được ý nghĩ trong sáng, từ đó sẽ
thu hẹp được khoảng tối trong sâu thăm tâm hồn mình.
Kinh nghiệm lịch sử cũng
cho thấy, thành viên nào, đặc biệt là những thành viên có vai trò gọi là cầm
cương nảy mực của cộng đồng xã hội, nhỏ là đám thân sĩ, hào lý làng xã,
lớn là quan lại triều đình, đến chức sắc tôn giáo, bất cứ ai vi phạm luật
tục, đạo đức, luật pháp… đều sẽ là đầu têu cho sự đánh mất xác tín, gia tăng
dối trá, gây rối loạn kỷ cương xã hội. Thời kỳ Lê -Trịnh, triều chính suy đồi,
quan lại tham nhũng, vua hèn yếu, ăn chơi trác táng, dân mất niềm tin (xác tín)
nên mới xuất hiện những loại “vua lợn”, “vua quỷ” (Hai vua dâm dục và ác độc bị
nhân dân chỉ mặt đặt tên).
Như vậy, từ xưa đến nay, những người cai trị đất nước, xưa là
triều đình, nay là chính phủ, cũng như chức sắc tôn giáo có vai trò rất quan trọng
trong việc duy trì sự xác tín để giữ sự ổn định cộng đồng, làm ngược lại, tất
yếu xã hội sẽ động loạn, nhẹ thì dân bất mãn, biểu tình phản đối , nghiêm trọng
hơn thì họ bảo nhau vùng lên lật đổ chính quyền tham nhũng, bạo ngược.
Karl Marx – Người mà hiện nay nhà cầm quyền Việt Nam vẫn coi
là vị tổ sư của mình, đã từng viết về “dối trá” và “xác tín” trong một đoạn văn
nổi tiếng khi ông còn trẻ như sau: “Tệ
lớn nhất-tệ giả dối, gắn với báo chí bị kiểm duyệt, tệ xấu căn bản này của nó
là nguồn gốc của tất cả những thiếu sót khác của nó, trong đó cả mầm mống
của mỹ đức cũng không có, tệ đó là nguồn gốc đáng ghét nhất- thậm chí xét theo
quân điểm mỹ học cũng thế- tệ xấu xa… Điều đó dẫn đến cái gì? Chính phủ
chỉ nghe thấy tiếng nói của chính mình, duy trì sự lừa dối và cũng đòi nhân dân
phải ủng hộ sự lừa dối đó. Còn nhân dân hoặc sẽ rơi vào tình trạng mê tín chinh
trị, hoặc hoàn toàn quay lưng lại với cuộc sống quốc gia biến thành đám người
chỉ sống với cuộc đời riêng tư… Làm cho nhân dân quen coi cái phạm pháp là tự
do, coi tự do là phi pháp, coi cái hợp pháp là cái không tự do…
”( C.Mác TT, tập I NXBST tr 105).
Như vậy khi hệ thống chinh trị của đất nước, của xã hội duy trì sự
thiếu xác tín, nghĩ một đằng nói một nẻo, luật pháp thiếu tính khả thi, người
quản lý yếu kém mất đi vai trò cầm trịch xã hội, trong khi ấy, lại tôn thờ lý
thuyết giáo điều, triệt tiêu phản biện, đàn áp người có ý kiến trái chiều là
một chính thể độc tài, khép kín, sẽ kéo lùi sự phát triển xã hội. Xã hội ấy,
lấy dối trá làm phương châm hành động, mối quan hệ cộng đồng dựa trên một thứ
“xác tín giả tạo”, là nguyên nhân dẫn đến sự bất ổn, tiềm tàng sự bùng nổ bất
că lúc nào.
Có thể nêu ra một vài dẫn chứng điển hình, ví như giới trí thức
buộc phải gian dối đễ làm khoa học, hệ thống công chức phải gian dối đễ thanh
toán chi phí hội nghị, công tác phí, ngành giáo dục tự lừa dối mình và lừa dối
xã hội…
Tôi dẫn thêm Nietzche, một triết gia hiện đại, là người rất
cực đoan và quyết liệt lên án sự giả dối từ Giáo hội cho đến hệ thống
triết học phương Tây.
Ông quả quyết: “Tất cả những kẻ lừa đảo ngoại
hạng có sức mạnh nhờ vào một điều đáng kể, trong khi thực chất lừa gạt người
khác, kẻ lừa đảo luôn có niềm tin vào bản thân mình. Chính điều này lúc ấy giúp
họ phát ngôn một cách tuyệt vời và đầy thuyết phục đối với mọi người chung
quanh” ( dẫn theo F.
Nietzche Triết nhân và thi nhân cua Trần thanh Hà, nxb Lao động,
tr46)
Như vậy, để có thể ngăn ngừa sự dối trá, giới
cầm quyền, giới tôn giáo, (gọi chung là giới tinh hoa) phải dọn mình tử tế, đàng
hoàng, lập lại sự xác tín cả về triết lý nhận thức, cả đường lối chủ trương, cả
trong hành vi ứng xử, không được cứ mãi “nói dzậy mà không phải dzậy”.
Từ một học thuyết giáo điều, duy ý chí, thiếu xác tín, K. Marx và
các lãnh tụ Cộng sản, luôn nói một đằng làm một nẻo ( nhiều chứng cứ lắm). Chính
thứ ngụy thuyết dối trá (nặng mùi sắt máu) ấy đã đẻ ra những kẻ cầm quyền tàn
bạo, tham lam, gian dối. Nhận rõ hệ lụy ấy nên đã có lần K. Marx thú nhận: “
Chỉ có sám hối thật tâm mới mong có cơ cứu rỗi”. Điều này rõ ràng chẳng mong
được gì ở những người Cộng sản.
N.K.M.
Tác giả gửi BVN
__._,_.___
No comments:
Post a Comment