Lãnh đạo Việt Nam đang theo đạo gì?
Nguyễn Anh TuấnBài cho trang Forum của BBC Tiếng
Việt
·
3 tháng 3 2015
Ngày 28/10 năm 2014, trong chuyến công du Ấn Độ, Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng đã viếng thăm Bồ Đề Đạo Tràng. Hình ảnh người đứng đầu Chính
phủ ngồi xếp bằng, tay đeo tràng hạt, cung kính chắp tay lạy Phật như một Phật
tử thuần thành xuất hiện khắp trên các tờ báo lớn của Việt Nam.
Tuy nhiên, chưa
thấy ai đặt vấn đề liệu hành vi trên của ông có mâu thuẫn với việc ông phủ nhận
có theo bất kỳ tôn giáo nào trong các bản khai lý lịch của mình.
Cũng vậy, công
luận Việt Nam lúc ấy cũng vắng bóng những cuộc tranh cãi về tính hợp lý của
những hành vi tôn giáo nơi công cộng của các lãnh đạo quốc gia, điều đôi khi sẽ
bị coi là thất sách về chính trị (politically incorrect) ở những nước coi trọng
tính thế tục.
Trong một diễn
biến khác, ngày 9/11 năm 2014, Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia, một cơ quan
trực thuộc Chính phủ, phối hợp với Giáo hội Phật giáo Việt Nam tổ chức đại lễ
cầu siêu cho tất cả nạn nhân tai nạn giao thông trong cả nước. Tham dự đại lễ
này với tư cách Phó Chủ tịch Ủy ban ATGT QG, Bộ trưởng Đinh La Thăng phát biểu:
“Với sự gia hộ
của mười phương chư Phật, cùng công đức trì niệm của hàng trăm tăng ni, tín đồ
Phật tử và gia đình thân quyến tại trai đàn cầu siêu sẽ giúp cho hương linh
những người không may bị tử nạn do tai nạn giao thông siêu đăng Phật quốc. Cũng
nhờ đạo hạnh của chư Phật, chư tăng ni gia trì cho gia đình các nạn nhân đủ
niềm tin, nghị lực nén những đau thương mất mát, sớm vượt qua những khó khăn
trước mắt để tiếp tục xây dựng cuộc sống và xã hội ngày thêm an lành, tốt đẹp”.
[2]
Thật khó để phân
biệt giữa phát biểu của một viên chức chính phủ với một chức sắc tôn giáo trong
trường hợp này.
Tuy vậy, cũng
như trường hợp Thủ tướng, thời điểm đó công luận Việt Nam không xuất hiện một
cuộc tranh luận đáng kể nào về giới hạn can dự của cơ quan hành chính vào các
sinh hoạt tôn giáo cũng như vấn đề tính chất trung lập về tôn giáo trong các
phát ngôn của viên chức đại diện chính phủ.
Dường như, tính
thế tục trong phát ngôn và hành động của chính khách vẫn chưa hoặc không phải
là một chủ đề được quan tâm trong dư luận Việt Nam, mặc dù, ở cấp độ hành
chính, đã có quy định cấm thờ cúng và thực hành nghi lễ tôn giáo trong cơ quan
nhà nước; và, ở cấp độ tư tưởng, nhà nước Việt Nam đã nhiều lần khẳng định
trong Hiến pháp rằng họ chọn chủ nghĩa Marx-Lenin, một học thuyết duy vật, làm
nền tảng tư tưởng cho mọi hoạt động của nhà nước và xã hội.
Ngược dòng lịch sử
“Đại Sán, tu sĩ
Phật giáo người Trung Hoa được nói đến ở các chương trước, vào năm 1695, đã
quan sát thấy cung điện của Nguyễn Phúc Chu được trang hoàng với cờ Phật giáo,
trướng, cá gỗ và những quả chuông lộn ngược, giống như một ngôi chùa Phật giáo
vậy”
Li Tana trong
tác phẩm Xứ Đàng Trong đã trích thuật những mô tả của nhà sư Đại Sán để cho
thấy trong quá trình lập quốc ở Đàng Trong, các chúa Nguyễn đã chọn Phật giáo
Đại thừa làm tôn giáo nhà nước (state religion) để khẳng định và củng cố tính
chính danh thế quyền của họ bằng một kiểu cách mà O.W. Wolters chỉ ra, ở Đông
Nam Á, “địa vị vua có tính cách duy nhất chỉ bởi vì đó là một địa vị có tính
cách tôn giáo”.
Đây là một hiện
tượng thú vị, song các chúa Nguyễn ở Đàng Trong không phải là thế lực chính trị
đầu tiên hoặc duy nhất trong lịch sử Việt Nam xác lập Phật giáo làm tôn giáo
nhà nước nhằm củng cố tính chính danh vương quyền.
Các triều đại
Lý – Trần cũng thể hiện xu hướng này đậm nét, với đặc trưng là sự phổ biến của
hiện tượng các nhà sư tham chính, nắm giữ các vị trí cao cấp trong triều đình
(chẳng hạn, các Quốc sư cho vua Lý đa phần là các bậc tăng sư), cũng như hiện
tượng xuất gia của các vị vua khi đang ở đỉnh cao quyền lực, đặc biệt có những
vị như Phật Hoàng Trần Nhân Tông còn là tổ của một tông phái thiền.
Tuy vậy, lịch
sử Việt Nam cũng ghi nhận những trào lưu phê phán mô hình nhà nước Phật giáo,
đặc biệt là trong các giai đoạn thắng thế của Nho gia khi nó được các lực lượng
nắm quyền lựa chọn làm hệ tư tưởng thống nhất của quốc gia.
Lê Thánh Tông
(1442-1497) trong một bài văn sách thi Đình đã đưa ra nhận định không mấy tốt
đẹp về các tôn giáo thịnh hành bấy giờ – một biểu hiện cho thấy sức ảnh hưởng
của Phật giáo như là một quốc giáo khuynh loát đời sống chính trị quốc gia đã
không còn nữa dưới thời Hậu Lê:
“Giáo lý của
đạo Phật, đạo Lão hết thẩy đều mê đời, lừa dân, che lấp nhân nghĩa, cái hại của
nó không thể kể hết, mà lòng người lại rất tin, mê”.
Từ những nhận
định đó, Lê Thánh Tông đã lệnh cho các phủ, lộ không xây thêm chùa, quán mới.
Bên cạnh đó, thời Hồng Đức cũng chứng kiến sự biến mất của giới tăng quan, mà
thay vào đó khoa cử đóng vai trò chủ chốt trong việc tuyển lựa người tài ra làm
quan.
Có quan điểm
cho rằng những biểu hiện này phản ánh quá trình thế tục hóa ở chỗ các tôn giáo
đã mất hoặc giảm dần thẩm quyền của nó (thông qua giáo hội và chức sắc) đối với
hoạt động quản trị quốc gia, và phần nào đó, đối với xã hội.
Lịch sử Việt Nam từng có lúc
'phế Phật lập Nho'
Tuy vậy, một số
khác lại cho rằng hiện tượng “phế Phật, lập Nho” của triều Hậu Lê, hoặc sau này
là triều Minh Mạng, chưa thể được coi là biểu hiện của quá trình thế tục hóa,
mà đơn thuần chỉ là việc thay đổi tôn giáo được chọn làm quốc giáo. Sự khác
biệt quan điểm này liên đới trực tiếp với những tranh luận rằng Nho giáo có nên
được coi là một tôn giáo hay đơn thuần chỉ là một hệ thống triết lý và đạo đức
về đối nhân xử thế và trị nước.
Thế tục hóa là hiện đại hóa
Giữa thế kỷ 19,
trong khi ở Việt Nam, Minh Mạng và sau đó là Thiệu Trị đang mải mê thi hành
những chính sách hà khắc về tôn giáo như cấm đạo, sát đạo để bảo vệ giềng mối
Nho gia thì ở nước Anh, nhà văn George Jacob Holyoake (1846) đã lần đầu tiên sử
dụng thuật ngữ chủ nghĩa thế tục (secularism) như “là một kiểu quan điểm chỉ
quan tâm tới những vấn đề có thể được kiểm tra bằng kinh nghiệm trong cuộc đời
này”.
Có nguồn gốc từ
sự nổi lên của Cách mạng Khoa học và Kỷ nguyên Khai minh và đi liền là sự suy
thoái về tầm ảnh hưởng của tôn giáo nói chung và Giáo hội La Mã nói riêng ở
châu Âu, tiến trình thế tục hóa (secularization) đã diễn ra sâu rộng trên khắp
các mặt của đời sống chính trị xã hội và trở thành một biểu hiện đặc sắc của
tiến trình lý tính hóa (rationalization) và hiện đại hóa (modernization), làm
thay đổi bộ mặt Tây phương thời bấy giờ.
Hai nguyên lý
cơ bản của chủ nghĩa thế tục là phân tách nhà nước khỏi các tổ chức tôn giáo;
và tất cả người dân với bất kể tôn giáo nào (kể cả không tôn giáo) đều bình
đẳng trước pháp luật. Đây cũng chính là những đặc điểm của văn hóa chính trị
hiện đại ở các nước Tây phương mà dựa trên đó, tự do tôn giáo, tinh thần đa
nguyên và khoan dung được bắt rễ.
Không chỉ ở cấp
độ văn hóa chính trị, tính thế tục còn được khẳng định ở trong các văn bản pháp
lý ở các nền dân chủ. Nếu như Tu chính án thứ Nhất là lời tuyên xưng cho tính
chất thế tục của Hiến pháp Hoa Kỳ (và được củng cố qua nhiều án lệ trong đó Tối
cao Pháp viện viện dẫn Tu chính án này) thì ở Pháp, tính chất này được ghi nhận
trong một loạt các văn kiện quan trọng từ Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền,
Luật 1905 về Phân chia Giáo hội và Nhà nước, rồi sau đó là Hiến pháp 1958.
Tu chính án thứ
Nhất, Hiến pháp Hoa Kỳ:
Hiến pháp Hoa Kỳ nhấn mạnh tính thế tục của thể chế nhà nước
Quốc hội sẽ
không ban hành một đạo luật nào nhằm thiết lập tôn giáo hoặc ngăn cấm tự do tín
ngưỡng, tự do ngôn luận, báo chí và quyền của dân chúng được hội họp và kiến
nghị Chính phủ sửa chữa những điều gây bất bình.
Như vậy, để trở
thành những nhà nước thế tục (secular state) như hiện nay các quốc gia Tây
phương đã đi một chặng đường dài cả ở cấp độ lý thuyết lẫn thực hành mà kèm với
nó là không ít những biến động lịch sử.
Nhưng bù lại,
chủ nghĩa thế tục, một khi đã bắt rễ và cấu thành một phần của văn hóa chính
trị, sẽ giúp tạo ra một khuôn khổ pháp lý và tập quán xã hội tôn trọng tự do
tôn giáo, tự do biểu đạt, tinh thần đa nguyên và bình đẳng, từ đó củng cố nền
móng cho các nền dân chủ tự do, nhất là trong bối cảnh đa tôn giáo, đa văn hóa
như hiện nay.
Từ góc độ đó
mới thấy, thiếu vắng những cuộc tranh luận về tính thế tục trong đời sống chính
trị xã hội ở một nước đa tôn giáo như Việt Nam, có khi lại không phải một điều
gì đáng mừng.
Bài của Nguyễn Anh Tuấn có tựa đề 'Chuỗi tràng hạt của Thủ tướng
và nguyên lý nhà nước thế tục' đã đăng trên trang Luatkhoa.org.
thể hiện quan điểm riêng của tác giả.
__._,_.___
No comments:
Post a Comment