Quan chức hãy học hỏi thêm về
luật pháp và trách nhiệm giải trình
Đoan
Trang
Như tin mà nhóm Vì một Hà Nội xanh đã đưa, vào chiều 23/6/2015, Phòng
Tiếp công dân UBDN TP Hà Nội đã mời hai đại diện của nhóm đến làm việc – nguyên
văn thư mời là “trao đổi về nội dung đơn của ông/bà gửi UBND TP (ghi ngày
28/5/2015), liên quan đến việc chặt hạ, thay thế cây xanh”.
Ngay từ đầu cuộc trao đổi kéo dài hơn một tiếng này, phía các quan
chức của UBND đã tỏ rõ tâm lý muốn lấn át, bắt nạt hai người dân đại diện cho
một nhóm dân sự đang bị coi là “phản động” hoặc “bị thế lực thù địch giật dây”.
Đó là khi ông Phó Chánh Văn phòng UBND TP Phạm Chí Công tung đòn phủ đầu: “Theo
Điều 6, Nghị định 90 (tức là Nghị định 90/2013/NĐ-CP ngày 8/8/2013, quy định về
trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước trong việc thực hiện nhiệm vụ,
quyền hạn được giao – NV), điều kiện để cơ quan nhà nước giải trình là vấn đề
phải trực tiếp xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá
nhân có đề nghị. Cho nên với cái nội dung này, chúng tôi không giải trình”.
Trong toàn bộ cuộc nói chuyện, ông cũng thường xuyên lặp đi lặp
lại ý đó với thái độ kẻ cả và miệt thị người đối thoại: “Anh chị cùng một số người
dân dùng từ này trên đơn là không đúng pháp luật”, “Anh chị đọc Nghị định 90 mà
anh chị không nắm đúng tinh thần nên chúng tôi giải thích cho anh chị rõ”, “Đề
nghị các anh chị nghiên cứu kỹ các quy định của pháp luật để có kiến nghị, phản
ánh đúng quy định”, v.v.
Ở đây, tạm không bàn đến vấn đề thái độ của một quan chức trong
khi tiếp dân, thì vẫn phải nhận xét rằng ông Phạm Chí Công nói riêng và các đại
diện của chính quyền nói chung trong cuộc tiếp dân ngày 23/6 đã phạm nhiều sơ
hở và sai lầm nghiêm trọng trong lập luận, cho thấy hiểu biết còn hạn chế của
họ về pháp luật và hành chính công.
“Tiếp dân”: Mời các anh chị đi ra!
Lập luận 1: Về yêu cầu “phải liên quan đến quyền và lợi ích hợp
pháp”
Điểm chính yếu mà UBND TP Hà Nội bám vào để bác bỏ việc trả lời
văn bản yêu cầu giải trình của nhóm Vì một Hà Nội xanh là “Điều 6, Nghị định 90/2013/NĐ-CP”
về điều kiện tiếp nhận đơn, theo đó “nội dung yêu cầu giải trình liên quan trực
tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân có yêu cầu
giải trình”.
(Xin nhắc để Ban Tiếp Công dân sửa lại là Nghị định này được ban
hành ngày 8/8/2013 chứ không phải ngày 17/7/2013 như quý Ban đã ghi sai trong
biên bản làm việc).
Vậy, mấu chốt ở đây là phải làm rõ xem việc chặt hạ, thay thế cây xanh
có liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân đứng tên
yêu cầu giải trình hay không. Nói chung, không khó khăn gì lắm để gần 70 người
có tên trong văn bản yêu cầu giải trình chứng minh được sự tồn tại của cây xanh
Hà Nội có liên quan trực tiếp đến quyền lợi của họ, ví dụ họ có thể
chỉ ra rằng họ sinh sống ở thủ đô, họ thường xuyên phải ra ngoài đường, và cây
xanh ít nhất thì cũng có tác dụng che mưa che nắng cho họ, lớn hơn nữa thì mang
lại bầu không khí trong lành cho đô thị, làm đẹp cảnh quan, và họ cũng có quyền
được hưởng những lợi ích đó.
Chặt hạ cây tác động xấu tới môi sinh; còn thay
thế cây thì rõ ràng thay những cây bóng mát lâu năm bằng những cây khẳng khiu
trụi lá cũng tương đương một sự phá hoại. Điều đó ảnh hưởng tới lợi ích của ít nhất
70 con người và là ảnh hưởng trực tiếp, vì mọi hoạt động sinh sống, hít thở, đi
lại… đều chịu tác động trực tiếp từ môi trường, từ không khí mà cây xanh giúp
lọc, không thông qua trung gian nào.
Vấn đề ở đây là, nếu 70 người đứng đơn nói rằng việc chặt cây có
liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ, còn UBND – cơ quan hành
pháp – bảo rằng không có liên quan gì cả, thì ai, cá nhân hay tổ chức nào sẽ là
nơi phân giải?
Ở một nhà nước pháp quyền, điều này được quyết định bởi tòa án hay
nói cách khác, quyền giải thích pháp luật thuộc về cơ quan tư pháp. Và ta cũng
có thể thấy ngay, là trong một xã hội văn minh thì nhận thức thông thường, lẽ
phải thông thường (common sense) sẽ đứng về phía người dân trong trường hợp này
mà thừa nhận rằng chặt hạ, thay thế cây xanh là gây thiệt hại trực tiếp đến
dân.
Ở Việt Nam thì không thế. Việc giải thích pháp luật hiện nay thuộc
Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tức là nhánh lập pháp chứ không phải tư pháp. Đây là
một bất cập, một khuyết tật của hệ thống, bởi cơ quan lập pháp giữ quyền giải
thích những văn bản do chính họ vẽ ra, cũng giống như vừa đá bóng vừa thổi còi,
hay một phóng viên vừa viết bài vừa tự đăng bài, không cần biên tập viên vậy.
Trong vụ cây xanh, thực tế của cuộc gặp hôm 23/6 còn tệ hơn thế
nữa.
Nghị định 90/2013/NĐ-CP ra ngày 8/8/2013 chứ không phải 17/7/2013,
thưa các quan/công chức.
Lập luận 2: Dân không có quyền chất vấn hay yêu cầu giải trình
Đây là một lập luận lố bịch khác của các quan chức UBND TP. Họ dẫn
và tự ý diễn giải Điều 6 Nghị định 90 đã là sai, và còn sai hơn khi mà lẽ ra,
họ phải dẫn Điều 3:
Điều 3. Giải thích từ ngữ. Trong Nghị định này, các từ ngữ dưới
đây được hiểu như sau:
1. Giải
trình là việc cơ quan Nhà nước cung cấp, giải thích, làm rõ các thông tin về
thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao và trách nhiệm của mình trong việc thực
hiện nhiệm vụ, quyền hạn đó.
2. Người yêu cầu giải trình là cơ quan, tổ chức, cá
nhân có yêu cầu cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền giải trình về những nội
dung liên quan đến việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình.
Căn cứ Khoản 2, Điều 3, có thể khẳng định: Cá nhân (tức công dân)
có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước giải trình.
Vừa làm sai thẩm quyền, vừa “cả vú lấp miệng dân”
Như đã nói ở trên, quyền diễn giải pháp luật, ở Việt Nam, thuộc về
Ủy ban Thường vụ Quốc hội. (Thực ra điều này cũng không phải nhà nước Việt Nam
tự nghĩ ra, mà họ học từ mô hình của ông anh Trung Quốc, và có lẽ đây cũng là
đề tài tốt cho các nhà phân tích, nhưng nó nằm ngoài khuôn khổ bài viết).
Khoản 2, Điều 74 Hiến pháp Việt Nam (2013) quy định Ủy ban Thường
vụ Quốc hội có nhiệm vụ và quyền hạn sau đây: “(…) Ra
pháp lệnh về những vấn đề được Quốc hội giao; giải thích Hiến pháp, luật, pháp
lệnh”.
Hiến pháp và luật pháp Việt Nam không quy định ai là người có
quyền giải thích nghị định, thông tư, quyết định của các loại UBND cấp huyện/xã.
Do vậy, UBND TP Hà Nội cũng có thể lấy đó làm lý do để bảo rằng Ủy ban Thường
vụ Quốc hội không phải là cơ quan giải thích Nghị định 90.
Tuy nhiên, vấn đề là Nghị định 90 lại được xây dựng căn cứ vào
Luật số 27/2012/QH13 (là Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, Chống
tham nhũng). Điều 6 của Nghị định 90 là sự hiện thực hóa, cụ thể hóa Điều 32a
của Luật số 27/2012/QH13 về trách nhiệm giải trình:
Điều 32a. Trách nhiệm giải trình:
Khi
có yêu cầu, cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải giải trình về quyết định, hành
vi của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao trước cơ quan,
tổ chức, cá nhân có quyền, lợi ích hợp pháp bị tác động trực tiếp bởi quyết
định, hành vi đó.
Chính phủ quy định chi tiết về trách nhiệm của cơ quan có nghĩa vụ
giải trình; trình tự, thủ tục của việc giải trình.
Nói cách khác, Nghị định 90 là sự hiện thực hóa Luật số
27/2012/QH13. Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội vẫn giữ thẩm quyền giải thích
Nghị định 90 và là cơ quan duy nhất có thẩm quyền đó.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội mới là nơi tuyên bố việc chặt hạ, thay
thế cây xanh tác động trực tiếp tới quyền và lợi ích hợp pháp của dân, chứ không
phải cơ quan hành pháp (UBND, TTCP) của ông Phạm Chí Công hay các ông bà có mặt
trong cuộc gặp ngày 23/6.
Cho nên, cần phải khẳng định rằng việc các ông bà đại diện cho
UBND TP tự ý diễn giải Nghị định 90 để dùng nó bác bỏ văn bản yêu cầu giải trình
của nhóm Vì Một Hà Nội Xanh, là sai thẩm quyền, vượt thẩm quyền.
Ai cho phép họ làm điều đó?
Ngay trong nội bộ hệ thống hành pháp, UBND cũng không có quyền
giải thích luật, khi mà họ chỉ là đơn vị hành chính cấp dưới. Họ không có quyền
tự ý giải thích các quy định của cơ quan cấp trên – trong trường hợp này là
chính phủ, cơ quan làm ra Nghị định 90.
Nền luật pháp Việt Nam sẽ ra sao nếu mỗi UBND tỉnh trên cả nước
đều tự ý giải thích một nghị định theo hướng có lợi cho họ?
Đó là chưa kể, ngay cả chính phủ cũng không có quyền giải thích
luật do chính nó ban hành. Trong một nhà nước pháp quyền, đó là công việc của tư
pháp. Nếu Việt Nam tự nhận mình là nhà nước pháp quyền thì hãy để tòa án có
thêm vai trò và sự độc lập.
“Tiếp dân”
Đối thoại với dân khó thế sao?
Trong vụ cây xanh, nếu vấp phải một văn bản yêu cầu giải trình từ phía
người dân, việc đúng mà UBND TP Hà Nội lẽ ra nên làm là gửi văn bản đề nghị Ủy
ban Thường vụ Quốc hội và/hoặc cơ quan ban hành nghị định diễn giải giúp nó xem
trường hợp này là ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến quyền và lợi ích hợp
pháp của dân (và theo lẽ phải thông thường thì Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ
phải trả lời một cách công bằng, là việc chặt cây gây ảnh hưởng trực tiếp).
Còn những việc sai mà UBND TP Hà Nội đã làm, là:
- Tự
ý diễn giải luật pháp, sai thẩm quyền, vượt thẩm quyền cho phép.
- Diễn
giải sai luật.
- Tự
ý bịa ra chuyện “dân chỉ có quyền đề nghị, kiến nghị, tố cáo, phản ánh;
không có quyền chất vấn hay yêu cầu giải trình”.
- Tự
ý bịa ra chuyện “người dân thực hiện quyền quản lý nhà nước của mình thông
qua đại diện; thứ nhất là Quốc hội, thứ hai là đơn thư phản ánh, kiến
nghị, và việc trưng cầu ý dân”: Không biết lý thuyết này mọc ra từ đâu
vậy, thưa các vị quan chức và công chức của UBND TP Hà Nội? Trưng cầu dân
ý là “thông qua đại diện” ư?
- Cậy
số đông và cậy quyền thế để “cả vú lấp miệng em”, bắt nạt dân thường.
Với từng ấy sai phạm và thiếu hiểu biết, có lẽ UBND TP cũng khó mà
học được gì thêm trong chuyện thái độ và cung cách ứng xử với dân – vốn là việc
đòi hỏi một sự tinh tế và trình độ nhất định.
Đ.T.
__._,_.___
