Súng nguyện
hồn ai
Khi đọc tin về vụ nổ súng ở Yên Bái, tôi không sốc. Ở thời sấp
ngửa câu view này, chúng ta đã moi sạch và bị moi sạch vốn cảm xúc thực của
mình, để rồi bơm trở lại và được bơm trở lại những cảm xúc pha chế.
Khả năng
sốc trước tin bạo lực hầu như không còn nữa. Những vụ cướp giết hiếp xuất hiện
hàng ngày như hoa hậu và bóng đá. Có những ngày như 27 tháng 11 năm ngoái, đến
báo chí cũng uể oải với quá nhiều máu của 11 vụ án mạng và 12 xác chết.
Sau
những Nghệ An 2/7/2015, Bình Phước 7/7/2015, Yên Bái 12/8/2015, Gia Lai
23/8/2015, Thanh Hóa 1/11/2015 và gần đây nhất, Lào Cai 9/8/2016, ba mạng người
ở Yên Bái quá khiêm tốn để tấn công kỷ lục quốc gia về choáng và sốc.
Tôi cũng không thấy mình có bất kì một biểu hiện nào của thương
cảm.
Mỗi cái chết đều đáng rỏ ít nhất một giọt nước mắt, và trái với hình dung
không tưởng của chúng ta, những kẻ rất xấu xa vẫn được tiễn đưa bằng rất nhiều
khói hương và thương tiếc. Song vấn đề của phần lớn các quan chức trong một
chính quyền kiểu Việt Nam là họ không có một diện mạo riêng nào hết.
Họ nhuộm
tóc và rẽ ngôi giống nhau, phụ nữ thì đều uốn tóc. Thân hình họ phát triển mạnh
ở những an toàn khu như nhau. Họ đoàn kết trong những chiếc áo sơ mi trắng giắt
trong quần màu đen và cả trong những chiếc quần tắm nhiều màu trên bãi biển,
phụ nữ thì trong những chiếc áo dài râm ran hoa và kim tuyến.
Họ sống sót qua
những lộ trình tiến thân như nhau để giành một chỗ ngồi nhạy cảm như nhau trên những
chiếc ghế cùng một loại gỗ quý cùng một gu chạm trổ trong những văn phòng cùng
một phong cách trang trí ở những trụ sở cùng một mô hình thiết kế.
Họ đọc những
bài diễn văn trùng nhau và ra những chỉ đạo giống hệt nhau, cả tốc độ nói và
cách ngắt câu của họ cũng y chang nhau. Họ chung sở thích về xe hơi, về tường
cổng bao quanh biệt thự, về tủ kính phòng khách, về trường học cho con cái, về
cặp xách đi họp, về nén hương dâng trong đền thờ, về các điếu văn, vòng hoa và
cả những người phúng viếng trong tang lễ của chính họ.
Bây giờ, các đồng chí
Yên Bái còn kết thúc cuộc đời đồng phục của mình bằng cùng một kiểu chết từ
cùng một vũ khí. Nhưng thương cảm là điều hoàn toàn riêng tư, từ riêng một con
người gửi đến một con người riêng biệt. Làm sao tôi có thể khóc cho một cái
khuôn đúc?
Cùng kiểu trang phục và tóc, ai hói thì ngoại lệ
Khi đọc tin về vụ nổ súng ở Yên Bái, tôi chỉ nhận ra ở mình một
cảm giác: sự háo hức. Như những người đã được nền văn minh gọt rũa kha khá, tôi
cố kiềm chế cái cảm xúc không phải đó, nhưng vô ích. Nó chẳng liên quan
gì đến sự hả hê thường thấy của dân đen ở mọi xã hội khi những con thú alpha sa lưới, nhất là
khi giới quyền lực mà người ta vừa thù ghét vừa muốn tham dự tự thanh toán lẫn
nhau. Nó cũng không phải là sự hào hứng, rằng tiếng súng Yên Bái báo hiệu ngày
tàn của bạo chúa.
Không ở đâu giới quyền lực thanh trừng nhau kinh hoàng như
ở Trung Quốc, mà ngày sụp đổ của nhà nước bạo chúa khổng lồ ấy vẫn chỉ nằm
trong tiên đoán vô vị. Ba chiếc ghế còn dính máu ở Yên Bái vẫn là niềm khao
khát của không biết bao nhiêu người: hệ thống vẫn nhanh chóng phục hồi và tự
củng cố.
Ngày tàn nào mà đáng ao ước thế? Sự háo hức của tôi hoàn toàn cá nhân,
nó đơn giản là cảm giác tò mò, thích thú của một người viết trước một cơ hội
bất ngờ. Ngày 16 tháng 11 năm 1959, khi đọc một cột tin ngắn về vụ thảm sát cả
gia đình một điền chủ giàu có ở trang 39 tờ New York Times, Truman
Capote cũng không cưỡng nổi một cảm giác như vậy. Ông không ngồi yên ở bàn viết
được nữa mà phải chạy đi chạy lại, bồn chồn, phấn khích, ám ảnh.
Tác phẩm của
ông viết về vụ án ấy, tiểu thuyết phóng sự Máu lạnh (Cold Blood),
khai phá một trường phái văn chương mới, Tân Tân văn (New Journalism), trở
thành kinh điển và biến tác giả thành triệu phú. Cái Thiện may ra có thể làm
điểm tựa, nhưng cái Ác là nguồn cảm hứng và lợi nhuận lớn của các nhà văn. Somerset
Maugham từng than rằng vừa là nhà văn vừa là gentleman – đúng ra phải
là gentleperson, ở thời
giới tính đại đồng này – thì hơi khó.
Cùng kiểu quần tắm và bụng
Quả là khó. Tôi chọn một vế. Nhà văn. Trong đầu tôi, cuốn tiểu
thuyết xã hội về Việt Nam những năm tháng này gào lên đòi được viết. Với một mở
đầu đầy ắp triển vọng: ba xác chết cao cấp chào một ngày làm việc tốt đẹp như
mọi ngày, ngay tại đầu não quyền lực của một hệ thống tuy thất bại về nhiều
phương diện, song luôn xuất sắc trong việc bưng bít xung đột và tuyên truyền
đồng thuận. Hiện thực, một lần nữa giàu sáng kiến hơn hư cấu.
Dường như không
buồn chờ trí tưởng tượng hạn hẹp của các nhà văn nữa, nó quăng một mâm cỗ ba
đầu người lên bàn, phủ cờ đỏ sao vàng và nhếch mép đứng chờ các đầu bếp văn
chương mò công thức nấu theo.
Tất nhiên tôi chỉ có thể mò. Báo chí Việt Nam,
biết thân phận “bắt đái dầm phải đái dầm, cho ngồi bô mới được phần ngồi bô”
của mình, được vứt cho cái vỏ trấu nhạt phèo của hạt gạo sự thật để nhằn đi nhằn
lại đến rát lưỡi là đã mừng.
Đó phải là một hạt gạo đen thui, vĩnh viễn chìm
trong máu đỏ và sẽ nhanh chóng bị gạt bỏ khỏi sự chú ý của công luận. Chúng ta
sẽ không bao giờ có lời giải cho câu đố Yên Bái.
Rất nhiều hoa, và kiểu tóc cũng đoàn thể như
nhau
Truman Capote cũng đứng trước một câu đố của tội ác. Ông chỉ có
trong tay một hiện trường với bốn xác chết và vỏn vẹn 45 dollar trong két bị
mất. Song ông có sáu năm trời để thực hiện 6,000 trang ghi chép từ hàng trăm
cuộc phỏng vấn, với từng người trong cái thị trấn hẻo lánh nơi xảy ra vụ thảm
sát, với từng nhân viên điều tra vụ án, với từng người thân, bạn bè, đồng
nghiệp của các nạn nhân.
Khi hai hung thủ bị bắt, ông đến gặp họ hơn hai trăm
lần trong tù, lần theo mọi địa điểm trên đường họ chạy trốn, có mặt từ đầu đến
cuối những phiên tòa xét xử họ, và chứng kiến giờ khắc họ bị treo cổ. Để viết
ra 130,000 chữ, chữ nào cũng đơn giản là sự thật.
Từ loại kẹo cao su mà các
hung thủ thích nhai nhất đến từng giấc mơ mà họ còn nhớ. Từ ông chủ điền trang
bị giết, “bốn mươi tám tuổi, sức khỏe tuyệt hảo, đeo kính và chỉ cao 1,77m
nhưng dáng dấp vẫn oai vệ, vai rộng, tóc chưa hề chớm bạc, gương mặt vuông vức
đầy nghị lực, nước da trẻ trung, răng trắng và khỏe, có thể cắn quả óc chó dễ
như bỡn, nặng gần 70kg và không hề lên một gam từ ngày tốt nghiệp ngành canh
nông ở đại học Kansas” đến ông hàng xóm “chỉ ở cách đó chưa đầy một trăm mét
nhưng không hề nghe tiếng súng vì hôm đó có gió.
Gió Tây, thổi bạt tiếng súng
đi hướng khác. Giữa hai nhà lại có một nhà kho chất lương thực đến tận nóc,
ngăn hết mọi tiếng động”. Sau 500 trang tiểu thuyết người thật việc thật,
Truman Capote cung cấp một lời giải sửng sốt: đó đơn thuần là một tai nạn tâm
lý, hoàn toàn ngẫu nhiên như một tai nạn thiên nhiên, các nạn nhân cũng có thể bị
sét đánh chết.
Vụ Yên Bái cũng có thể đơn thuẩn là một tai nạn, dù khó tin tới
mức nào. Quan chức cộng sản cao cấp hay gia đình họ cũng có quyền hưởng những
trớ trêu lãng xẹt của số phận. Song bức màn bí mật có lẽ là đặc điểm nhận dạng
cuối cùng của những người cộng sản sau tiến trình biến tướng và chà đạp chính
lý tưởng của họ.
Nó phủ lên tất cả, khiến một chuyện tình cũng thành thông tin
cấm đoán và sau mỗi đồng chí về hưu là một âm mưu căng thẳng. Như người con gái
bạc mệnh của ông Lê Duẩn không thể kể câu chuyện thật của mình được nữa: trí
nhớ của ông viện sĩ Sô-viết lôi cuốn hơn những
lời bộc bạch muộn nào đó rất nhiều, ông chi cục trưởng kiểm lâm Đỗ Cường
Minh cũng không còn cơ hội trần tình nữa.
Trí tưởng tượng dân gian đã bay bổng:
Tình tiết, diễn biến đằng sau 8 vỏ đạn tại trụ sở Văn phòng Tỉnh ủy Yên Bái quá
nhiều kịch tính; chức vụ của các nhân vật chính gắn liền với quá nhiều quyền
lực, thứ quyền lực được chia chác rắc rối trong bóng tối, ở một môi trường quá
thối nát, tại một xã hội quá tha hóa, của một đất nước quá mông muội, thuộc một
thời đại quá bạo loạn.
Đó là chưa kể những chất liệu đầy hứa hẹn khác: một tiểu
sử tiến thân nhờ nhà vợ trong bối cảnh một xã hội vẫn đậm đặc tính gia trưởng,
và rừng, rừng vàng bao la, mỏ kim cương của một tỉnh miền núi kém phát triển
trong một quốc gia nghèo đang phanh thây xẻ thịt tài nguyên của chính mình… Tất
cả đã sẵn sàng cho một thriller chính trị, thể
loại có lẽ nghiêm túc nhất để lột tả sự băng hoại của đất nước này. John le
Carré có thể ghen với các đồng nghiệp Việt Nam.
Tôi đã có một cái tên cho thriller Yên Bái: Súng nguyện hồn ai. Hiện
thực thường giàu sáng kiến hơn hư cấu. Song hư cấu có thể giàu sáng tạo hơn
hiện thực.
Ngày 26 tháng 8 năm 2016
P.T.H
__._,_.___
No comments:
Post a Comment